Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Pomiń baner

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Tūwāneh

Tūwāneh (ar. توانه) to pozostałości starożytnego miasta zamieszkałego w okresach nabatejskim, rzymskim i bizantyńskim, które położone jest w dystrykcie Tafila-Hesa. Badania prowadzimy tam od jesieni 2018 roku.

Wprowadzenie

Zobrazowanie satelitarne stanowiska TuwanehStanowisko Tūwāneh to ruiny starożytnego miasta identyfikowanego ze wspomnianą przez Klaudiusza Ptolemeusza (V.17) Thaną/Thoaną oraz znaną z Tabula Peutingeriana Thornią⁠. Tuwaneh zlokalizowane jest przy via Nova Traiana, najważniejszej drodze rzymskiej Arabii, ok. 5 km na południe od współczesnej szosy między Tafilą a Jurf ad-Darawish. Stanowisko obejmuje dwa wzgórza przedzielone wadi, którym biegła via Nova Traiana (ok. 2 m nad jego dnem) oraz okresowa rzeka.

Teren zajmowany przez stanowisko mógł być zamieszkany już w epoce żelaza, o czym świadczy zarejestrowany na nim datowany na ten okres materiał ceramiczny. Jego nikła ilość wskazuje jednak, że główna faza osadnicza przypada w Tūwāneh na okresy nabatejski, rzymski i bizantyński, co związane było ze z przebiegającym przez miasto szlakiem handlowym łączącym m.in Petrę i Syrię1. Spory udział materiału ceramicznego o wysokiej jakości z okresów rzymskiego i bizantyńskiego oraz obecność monumentalnej architektury, świadczą o bogactwie mieszkańców osady1,2⁠. Niewielki udział materiału wczesnoislamskiego oraz brak wzmianek w źródłach arabskich wskazują, że stanowisko straciło na znaczeniu w okresie późnobizantyńskim2⁠⁠. Stanowisko mogło być częściowo zamieszkane w okresie ajjubidzkim i mamelucki, o czym świadczą znalezione na powierzchni fragmenty naczyń z tego okresu1,2,3.

Opis stanowiska

Osadnictwo koncentruje się głównie na stokach wzgórz zwróconych ku wadi oraz na ich szczytach. Na wzgórzu południowo-wschodnim zachowana zabudowa ma charakter bardziej monumentalny, co związane jest zapewne z funkcjami handlowymi i reprezentacyjnymi. Na wzgórzu północno-zachodnim zabudowa luźniejsza, mniej monumentalna, zapewne rezydencjonalna i mieszkalna1⁠.

Nad wzgórzem południowo-wschodnim dominuje monumentala struktura, którą Rudolf Brünnow i Alfred von Domaszewski4 uznali za świątynię nabatejską. Analiza architektoniczna przeprowadzona podczas Via Nova Traiana Project wskazuje wskazuje jednak, że raczej nie pełniła ona funkcji religijnych1⁠. W rezultacie Fiema przychyla się do zdania Harta5, który uznał, że budowla pełniła funkcję karawanseraju, czyli zajazdu dla karawan. Znaleziska związane z tą strukturą wskazują na jej funkcjonowanie od okresu nabatejskiego po mamelucki ze znaczną intensyfikacją w czasach rzymsko-bizantyńskich1,2⁠. Na wschód od tej budowli znaleziono pozostałości grobów, które mogą świadczyć, że w tym miejscu znajdowało się cmentarzysko używane przez mieszkańców osady.

Zdjęcie pozostałości term (Autor: Maciek Bernaś).Inną wyróżniającą się strukturą są pozostałości łaźni (zdjecie po prawej), zarejestrowanych już przez Fiemę2. Szczególnie zwraca uwagę duża ilość fragmentów tzw. tubuli, czyli charakterystycznych “rur” ceramicznych o prostokątnym przekroju, używanych w konstrukcji rzymskich łaźni do ogrzewania ścian⁠.

Na stanowisku zwracają też uwagę pozostałości sporych rozmiarów tunelu biegnącego od szczytu wzgórza południowo-wschodniego do dna wadi, który pełnił zapewne funkcje kanału burzowego.

Historia badań

Tūwāneh odwiedzili i opisali liczni badacze i podróżnicy. Wśród najważniejszych wymienić należy Brünnowa i von Domaszewskiego4 (Zdjęcia stanowiska zrobione przez Brünnowa i von Domaszewskiego można obejrzeć na stronie archiwum Uniwersytetu Princeton), Aloisa Musila6⁠, Nelsona Gluecka7⁠, S. Harta5⁠, Roberta Wenninga8 i Avrahama Negeva9⁠. W okresie od marca do maja 1992 roku Tuwaneh objęta była działaniami Via Nova Traiana Project kierowanego przez Zbigniewa Fiemę z Uniwersyettu Helsińskiego, w ramach którego na stanowisku przeprowadzono prospekcję powierzchniową1,2⁠⁠. W podobnym zakresie stanowisko było również badane w latach 2000-2001 ramach The Tafila-Busayra Archaeological Survey3.

Nasze badania

Głównym celem naszych badań jest rozpoznanie układu przestrzennego i identyfikacja faz użytkowania miasta w oparciu głównie o metody nieinwazyjne. Ponadto naszym zamiarem jest też ustalenie stratygrafii, a tym samym bardziej szczegółowej chronologii stanowiska, na podstawie badań powierzchniowych, ze szczególnym uwzględnieniem wkopów rabunkowych i ich hałd po nich, a w przyszłości również szerokopłaszczyznowych wykopalisk.

Sezon 201810

Cele badań

Zobrazowanie satelitarne z zaznaczonym zakresem prac prowadzonych w 2018 roku (Wykonała: Ola Słodowska). Z uwagi na krótki czas trwania badań oraz ograniczone zasoby ludzkie zdecydowaliśmy rozpocząć tworzenie planu sytuacyjnego stanowiska i dokumentowanie widocznych na powierzchni pozostałości budowli od zarejestrowania kilku newralgicznych punktów miasta położonych na południowo-wschodnim wzgórzu. W pierwszej kolejności prowadziliśmy prace obejmujące obszar „karawanseraju” i jego najbliższych okolic. Jest to najlepiej zachowana budowla na stanowisku, a określenie jej funkcji i chronologii będzie kluczowe dla zrozumienia tak charakteru wzgórza, na którym się znajduje, jak i funkcjonowania miasta jako całości. Drugim obszarem, który objęliśmy badaniami były okolice term. Podyktowane było to nie tylko tym, że jest to wyróżniająca się, dobrze zachowana struktura architektoniczna, ale przede wszystkim faktem ich systematycznego niszczenia przez rabusiów11⁠. Oba te tereny badań objęte były również prospekcją powierzchniową. Podobna motywacja sprawiła, że postanowiliśmy zadokumentować widoczne fragmenty kanału burzowego, zlokalizowanego bezpośrednio na północ od term, prowadzącego ze szczytu wzgórza do wadi. Naszą ciekawość wzbudziła też niezidentyfikowana prostokątna struktura na północ od widocznych zabudowań na szczycie wzgórza, którą również zadokumentowaliśmy. Dodatkowo, rozpoczęliśmy proces dokumentowania i mapowania wkopów rabunkowych, zaczynając od tych położonych na szczycie południowo-wschodniego wzgórza w okolicach karawanseraju.

Prospekcja powierzchniowa

W sezonie 2018 przeprowadziliśmy prospekcję powierzchniową w centralnej części stanowiska obejmującej kompleks karawanseraju i jego najbliższe okolice. Dodatkowo przeprowadziliśmy badania powierzchniowe term wraz z przyległościami. Zebraliśmy również materiał powierzchniowy z części wkopów rabunkowych i powstałych w wyniku ich eksploracji hałd.

Rejestracja pozostałości budowli

W uwagi na brak możliwości użycia drona, który dziś jest podstawowym narzędziem do rejestrowania pozostałości budowli na większej przestrzeni, zmuszeni byliśmy zastosować alternatywną metodę fotogrametrycznej dokumentacji. Tą metodą była fotogrametria ultraniskiego pułapu (ULAPh) realizowana przy użyciu dość prostego systemu pomiarowego składającego się z kamery zamontowanej na pięciometrowym wysięgniku z libellą. W ten sposób udało nam się zadokumentować m.in. teren tzw karawanseraju z przyległościami (ortofotomozaika i model wysokościowy tereny poniżej).

Ortofotomozaika i model wysokościowy terenu obszaru tzw. karawanseraju z przyległościami (Wykonał: Paweł Ćwiąkała)

Dokumentacja wkopów rabunkowych

W trakcie naszych prac zarejestrowaliśmy ponad 150 wkopów rabunkowych znajdujacych się w centralnej części wzgórza południowo-wschodniego. Każdy wkop otrzymał swój numer inwentarzowy, został namierzony i zadokumentowany fotograficznie.

Sezon 2019

Po doświadczeniach z poprzedniego sezonu jesienia 2019 postanowiliśmy zmienić metodykę mapowania stanowiska i przetestowaliśmy możliwość robienia zdjęć z latawca.

Pierwszy raz wbiliśmy też w grunt łopaty! Wykopaliska rozpoczęliśmy od trzech małych wkopów sondażowych na terenie term. Pierwszy bardzo szybko okazał się być fiaskiem, ponieważ trafiliśmy w zasypisko starego wkopu rabunkowego. W dwóch kolejnych poszczęściło nam się bardziej. Zarejestrowaliśmy w nich nienaruszone warstwy archeologiczne w tym pozostałości systemu hypokaustycznego, tj. systemu ogrzewania stosowanego w rzymskich łaźniach i bogatszych domach prywatnych.

Bibliografia

1 Fiema Z.T. At-Tuwana - the Development and Decline of a Classical Town in Southern Jordan (with a Note on the Site Preservation). In: G. Bisheh (ed.), Studies in the History and Archaeology of Jordan VI, 1997, 313–316.

2 Fiema Z.T. Tuwaneh and the via Nova Traiana in Southern Jordan: A Short Notice on the 1992 Season. "Annual of the Department of Antiquities of Jordan" 1993, 37, 549–550.

3 MacDonald B., Herr L., Neeley M.P., Quaintance S., Broadshaw A. The Tafila-Busayra Archaeological Survey 1999-2001, West-Central Jordan. American Schools of Oriental Research: Boston 2004.

4 Brünnow R.E., and von Domaszewski A. Die Provincia Arabia : Auf Grund Zweier in Den Jahren 1897 Und 1898 Ünternommenen Reisen Und Der Berichte Früherer Reisender. Zweiter Band. Verlag von Karl J. Trübner: Strassburg 1905.

5 Hart S. Nabataeans and Romans in Southern Jordan. In Ph. Freeman and D. Kennedy (eds.) The Defence of the Roman and Byzantine East. Proceedings of a Colloquium Held at the University of Sheffield, April 1986. BAR: Oxford 1987, 337–342.

6 Musil A. Arabia Petraea, Vol II: Edom (Teile I.2). Topographischer Reisebericht. Kaiserliche Akademie des Wissenschaft: Wien 1907-1908.

7 Glueck N. Explorations in Eastern Palestine, II. "The Annual of the American Schools of Oriental Research" 1935, 15, 1–113.

8 Wenning R. Die Nabatäer-Denkmäler und Geschichte. Van der Hoeck und Rupert: Göttingen 1987.

9 Negev A. The Nabataeans and the Provincia Arabia. In: ANRW 2.8. De Gruyter: Berlin-New York 1977, 520–688.

10 Bodzek J., Kopij K., Miszk Ł., Ćwiąkała P., Puniach E., Kajzer M., Ochałek A., Mrocheń D., Słodowska A., Sawicka K., Widuch K., Dec H., Bernaś M., Wójcik A. Results of "Archaeological Study of Dajaniya & Tuwaneh" (ArTu: DTu) 2018 survey of Tuwaneh (Tafila-Hesa), Southern Jordan. In: P. Kołodziejczyk (ed.) "Discovering Edom: Polish archaeological activity in southern Jordan, Profil-Archeo: Kraków 2019, 69-85, Doi: 10.33547/discedom2019.04.

11 Bodzek J., Kopij K., Miszk Ł. Threats to cultural heritage and its protection in Jordan-three case studies. "Wiadomości Konserwatorskie= Journal of Heritage Conservation" 2019, 57, 38-49, Doi: 10.17425/WK57JORDAN.

Zobacz galerię zdjęć(1)
Zobacz galerię zdjęć(2)